Linh không thích miền Tây.
Không phải vì nơi đó có gì xấu, mà bởi cô chẳng thấy hứng thú với hình ảnh chèo xuồng ba lá, đàn ca tài tử hay những buổi ăn trái cây dưới tán dừa như trong hàng ngàn bài PR du lịch mà cô từng đọc – và viết. Là một phóng viên điều tra của tạp chí Lối Sống Xanh, cô được giao một nhiệm vụ “ngọt ngào mà sắc bén”: thâm nhập một tour du lịch gắn mác “xanh” và tìm ra những thứ không thật.
Cụ thể lần này là tour Tinh Tú Miền Tây – Tiền Giang – Bến Tre 2 ngày 1 đêm. Nhiệm vụ nghe quen thuộc. Cách làm cũng quen thuộc: đóng giả làm khách du lịch, đem theo máy ghi âm nhỏ gọn, máy ảnh bán chuyên, sổ tay ghi chép và một thái độ vừa đủ lạnh lùng để không bị cuốn theo cái gọi là “trải nghiệm”.
Cô đã viết nhiều bài bóc mẽ: từ những resort “eco” đốn rừng trồng cỏ, đến những quán cà phê tái chế nhưng dùng ống hút nhựa. Lần này, miền Tây – mảnh đất đầy “chất liệu” – hẳn sẽ không khó để khai thác.
Chuyến xe rời khỏi Sài Gòn khi trời còn bảng lảng sương. Linh ngồi hàng ghế giữa, sát cửa sổ. Cạnh cô là cặp vợ chồng lớn tuổi người Bắc nói năng nhẹ nhàng, phía trước là vài bạn trẻ tranh thủ chụp ảnh từ lúc lên xe. Hướng dẫn viên tên Quý, khoảng ngoài ba mươi, nói chuyện chân chất và có vẻ hào hứng thật sự với chuyến đi. Linh ghi chú: “Dáng vẻ quá thân thiện – nghi ngờ đã được huấn luyện kỹ.”
Con đường cao tốc trôi qua với những rặng dừa nước nối nhau dài tít tắp. Linh thầm nghĩ: miền Tây đúng là xanh, nhưng xanh vì cây, không phải vì cách người ta sống với cây.
Khi đến Rạch Gầm – Xoài Mút, một khu di tích nổi tiếng, Linh chụp vài bức ảnh, đứng tách khỏi đoàn, tay lật nhanh cuốn sổ. Mọi thứ chỉn chu, sạch sẽ – quá chỉn chu, đến mức làm cô hoài nghi. Cô bắt đầu viết xuống: “Cảnh quan tốt, bảo trì đầy đủ – cần kiểm tra có dọn rác trước khi đoàn tới không.”
Thế nhưng khi cô rời khỏi khuôn viên, một cụ bà bán bánh bò ngồi bên vệ đường gọi với theo:
– Cô gì ơi, ăn thử bánh bà làm sáng nay đi.
Linh lắc đầu nhẹ, nhưng bà vẫn dúi cho cô một cái bánh gói trong lá chuối, nụ cười móm mém:
– Không tính tiền. Tặng cô đó. Mẻ bánh hôm nay mềm, ngọt hơn mọi ngày.
Linh cầm chiếc bánh trên tay, lúng túng. Từ chối thì kỳ, nhận cũng kỳ. Cô nhìn bà, rồi khẽ gật đầu, lí nhí:
– Con cảm ơn.
Chiếc bánh nhỏ ấy – không có trong kế hoạch ghi chép nào – đột nhiên làm chệch hướng cả suy nghĩ sắc lạnh của cô sáng nay.
Cô không ngờ điều đó chỉ mới là khởi đầu.
Chuyến thuyền đưa cả đoàn len qua những nhánh rạch nhỏ. Nước đục phù sa nhưng hiền. Hàng dừa nước hai bên cúi xuống như mái tóc buông xõa của miền đất này. Mỗi nhịp chèo của bác lái đò như đẩy câu chuyện về miền cũ, nơi thời gian trôi chậm và người ta nói ít hơn, nhìn nhau nhiều hơn. Bác chèo đò là một người đàn ông lớn tuổi, vai áo bạc màu nắng, tay cầm mái chèo nhẹ như gảy đàn. Không ai bắt chuyện với bác, ngoài Linh.
– Bác làm nghề này lâu chưa?
– Hơn hai chục năm rồi. Từ hồi chưa có tour.
– Vậy trước đây… chèo vì gì?
– Chèo để đưa người ta về nhà. Giờ chèo để người ta đi chơi. Nhưng tui vẫn thích. Miễn còn ngồi trên xuồng, còn nghe tiếng nước chạm mạn ghe là thấy… yên.
Linh lặng người. Không có ngôn từ nào đao to búa lớn. Không PR, không tuyên ngôn. Nhưng sao cô cảm thấy… điều bác nói lại chạm đến một vùng nào đó sâu kín?
Cô ghi lại câu nói ấy vào sổ tay – lần đầu tiên trong ngày, bằng nét chữ tròn trịa, không gạch chân nhấn mạnh, không chú thích “nghi ngờ”.
Tại Cồn Thới Sơn, đoàn được mời thưởng thức trà mật ong, nghe đàn ca tài tử, tham quan vườn trái cây. Linh không ngồi gần ai, nhưng nghe thấy đủ những mẩu chuyện rời rạc. Một em bé lớp 5 dẫn mẹ đến hái trái cây, mơ ước sau này làm “chủ vườn lớn nhất xã”. Một cô sinh viên quê Đồng Tháp nói với bạn: “Hồi nhỏ mình nghĩ kẹo dừa là làm trong nhà máy to, ai ngờ ở đây có làm bằng tay luôn.”
Ở góc khu sản xuất kẹo, một bác trai gầy, râu bạc, đang khuấy chảo dừa sôi sùng sục. Mùi thơm ngọt ngào lan ra, bám vào tóc áo người qua lại. Linh dừng lại lâu hơn dự kiến. Bác vừa làm vừa kể:
– Mùa dịch, không ai tới. Tui với vợ nấu kẹo xong… tự ăn. Nhưng đâu dám bỏ nghề. Nghề này là tay của má để lại.
Linh nhìn đôi tay chai sần, thâm màu nước dừa và lửa bếp. Có thứ gì đó nghèn nghẹn ở cổ họng. Cô rời khỏi đó, bước chậm về phía bờ sông, ngồi xuống chiếc ghế tre dựng vội dưới bóng cây.
Sổ tay vẫn trong tay cô. Nhưng thay vì viết “phơi bày”, cô lại viết một câu duy nhất:
“Có những điều không thể phân tích được bằng máy ghi âm.”
Đêm ấy, khi về khách sạn ở Mỹ Tho, Linh mở laptop, định viết bản nháp bài báo. Nhưng màn hình trống trơn. Những câu chữ sắc sảo, những công thức viết điều tra quen thuộc… không ra nổi. Thay vào đó, cô mở thư mục hình ảnh – nhìn lại những gương mặt trong ngày: cụ bà bánh bò, bác chèo xuồng, người đàn ông làm kẹo dừa, đứa bé hái chôm chôm… Ai cũng không biết mình đang bị “ghi lại”. Nhưng từng người lại để lại một dấu lặng.
Một dấu lặng rất thật.
Và Linh – người đến đây để bắt lỗi – cuối cùng lại ngồi lặng đi, giữa lòng tỉnh lẻ, khi nhận ra mình đang ghi lại một thứ mà không phóng viên nào dám viết: niềm tin.